Σεμινάριο για την Ιστορία της Υγείας, 5η συνάντηση, 12 Φεβρουαρίου 2018

Το Δίκτυο για την Ιστορία της Υγείας και το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ

Έχουν την τιμή να σας προσκαλέσουν στο σεμινάριο που θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου 2018,  18.30 -20.30, στο Ιστορικό Αρχείο του Ε.Κ.Π.Α., Σκουφά 45, με θέμα :

Από τις επιδημίες στις ενδημικές ασθένειες

Ομιλητές:
Κώστας Τσιάμης, ιατρός, Ο μηχανισμός των επιδημιών
Κατερίνα Κωνσταντινίδου, ιστορικός, Επίκ. Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, Η πανώλη στα Ιόνια Νησιά από τον 16ο αιώνα έως τον 19ο

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ

Κ.Τσιάμης,  Ο μηχανισμός των επιδημιών

Μια βασική αρχή που διέπει τις επιδημίες ορίζει ότι τα επιδημικά φαινόμενα δεν εμφανίζονται αυτόνομα αλλά ως αποτέλεσμα λοιπών αλληλοεπιδράσεων.

Στην καρδιά αυτών των αλληλοεπιδράσεων μπορεί να εντοπιστεί μια σειρά παραγόντων κινδύνου που πυροδοτούν μια επιδημία. Ως απλούστερο μοντέλο για τη μελέτη μιας επιδημίας, προτείνεται αυτό της «επιδημιολογικής τριάδας». Η τριάδα αφορά έναν εξωτερικό παράγοντα (μικροοργανισμοί), έναν δέκτη (άνθρωπος/ ζώα) και ένα περιβάλλον που να τους ενώνει. Η έκρηξη μιας επιδημίας προϋποθέτει την αλληλεπίδραση αυτών των τριών στοιχείων.

Η αρχή της επιδημιολογικής τριάδας έχει διαχρονική εφαρμογή στους ανθρώπινους πληθυσμούς ανά τους αιώνες. Η περίπτωση της πανώλους κατά τους ιστορικούς χρόνους δεν αποτελεί εξαίρεση ούτε παρεκκλίνει από αυτήν τη γενική αρχή. Γίνεται επίσης αντιληπτό ότι ιδιαίτερη θέση στο υπόβαθρο της πανώλους διαδραματίζουν οι ανθρώπινοι πληθυσμοί, το περιβάλλον και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του μικροοργανισμού.

Κατερίνα Κωνσταντινίδου, Η πανώλη στα Ιόνια Νησιά (16ος-18ος αι.)

Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην εμφάνιση της πανώλης στο βενετικό Ιόνιο, κατά τον 16ο, και, κυρίως, κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Η επιλογή των χρονικών ορίων έγινε με κριτήρια: α) την υποχώρηση των επιδημιών στη δυτική Ευρώπη και ειδικά στη βενετική μητρόπολη, η οποία προσβάλλεται από πανώλη για τελευταία φορά το 1630, β) τις αλλαγές που συμβαίνουν κατά την υπό εξέταση περίοδο στη λειτουργία του βενετικού υγειονομικού συστήματος και, γ) τον σημαίνοντα ρόλο των εναπομεινασών βενετικών κτήσεων στην ανατολική Μεσόγειο μετά την εδαφική συρρίκνωση του Κράτους της Θάλασσας. Σε ό,τι αφορά την επιλογή του γεωγραφικών ορίων της μελέτης, τα τέσσερα νησιά του βενετικού Ιονίου, η Κέρκυρα, η Ζάκυνθος, η Κεφαλονιά και η Λευκάδα συνιστούν προνομιακό ερευνητικό πεδίο καθώς αποτελούν την πύλη από και προς την οθωμανική Ανατολή, ένα σύνορο πολλαπλά χρησιμοποιούμενο από τη βενετική πολιτική στο Λεβάντε και, βεβαίως, μια περιοχή που γεωγραφικά ανήκει στην Ανατολή ενώ θεσμικά και πολιτικά ανήκει στη Δύση.

Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάζεται η οργάνωση και η αποτελεσματικότητα της βενετικής υγειονομικής πολιτικής στις αποικίες της και, σε συνάφεια με αυτή, αναζητούνται οι διαδρομές της νόσου έως την "εισβολή" της στα νησιά και, κυρίως, η πυκνότητα εμφάνισης του φαινομένου με έμφαση στην υποχώρησή του κατά τον τελευταίο αιώνα της βενετικής κυριαρχίας, ένα αιώνα στη διάρκεια του οποίου η παρουσία της πανώλης στα γειτονικά οθωμανικά εδάφη συνεχίζει να είναι σταθερή. Τέλος, μέσα από την εφαρμογή των υγειονομικών μέτρων θα συζητηθεί η σχέση κυριάρχων και κυριαρχούμενων, η ρητορική των βενετικών διοικητικών οργάνων αναφορικά με την "συμπεριφορά" των υπηκόων και ειδικά των τοπικών ελίτ έναντι του κινδύνου της πανώλης καθώς επίσης οι επιλογές των τελευταίων με κριτήριο άλλοτε την επιβίωση των τοπικών κοινωνιών και άλλοτε την διεκδίκηση μεγαλύτερων δυνατών αυτονομιών έναντι της βενετικής εξουσίας.